دفاعیه دکتری در دانشکده معماری

 آقای مهندس سیدمجیدهاشمی طغرالجردی، دانشجوی دوره دکتری معماری، چهارم تیرماه 1390 از رساله دکتری خود با عنوان (اصول حاکم بر حریم خانه در اندیشۀ اسلامی) «بازشناسی تأثیر قاعده «لاضرر» بر ضوابط و مقررات معماری و شهرسازی مرتبط با حریم بصری خانه» دفاع خواهد کرد.

  چکیده این رساله که راهنمایی آن را دکتر غلامحسین معماریان بر عهده دارند به شرح زیر می‌باشد

  این رساله در حوزۀ مطالعات دینی و معماری قرار می‌گیرد و با مفاهیم متعالی دینی، الگوهای رفتاری شریعت و نظام سامان دهنده ارتباطی فضای‌خانه مرتبط بوده و به گسترۀ علم فقه که حوزۀ قوانین و مقررات موضوعه است، وارد می‌شود. رساله ضمن توصیف روش اجتهادی صدور احکام و مقرراتی که بر معماری خانه‌های سنتی شهری چون کرمان تأثیر داشته است، به شرح یکی از مهمترین قواعد فقهی با عنوان «لاضرر» می‌پردازد و نشان می‌دهد که این قاعده نه فقط میزان و معیار، که از جمله «مبانی» حقوق نیز به‌شمار می‌رود و ساختار مهمی از قانون مدنی بر آن نهاده شده است. ضرورت پرداختن به موضوع ضوابط و مقررات معماری و شهرسازی و انطباق آنها با فرهنگ اسلامی و ایرانی در این‌است که علی‌رغم مصوبات شورای‌عالی معماری و شهرسازی در لزوم پرداختن به اصول اسلامی در معماری و شهرسازی کشور و ایجاد هویت اسلامی در سیمای شهری، چگونگی روش ایجاد و اجرای این اصول تبیین نشده و ضابطه یا آیین‌نامه‌ای جهت حفظ حریم بصری خانه‌ها نیز ارائه نشده است.

  مسئله مهم این تحقیق، تحلیل مبانی معرفتی ضرورت حفظ حریم خانه بر اساس منابع اسلامی، جهت ارائه ملاک ارزیابی ضوابط و مقررات معماری و شهرسازی معاصر است که موجب تعرض به حریم بصری خانه شده‌اند. در این میان دو وجه دیگر نیز جهت حل مسئله اهمیت یافته و باعث بسط مسئله گردید که عبارتند از: بازشناسی نقش قاعده «لاضرر»، که دارای نقشی محوری در احکام و قوانین معماری سنتی بوده، در ضوابط و مقررات معماری و شهرسازی معاصر که با حریم بصری خانه مرتبط می‌باشند؛ و معرفی روش ترکیبی که ضمن حل مسئله تحقیق امکان تبیین نظریه‌ای جامع، که با موضوع حریم بصری خانه به حوزه معماری و گستره دین پژوهی وابسته است، را فراهم نماید. نظر به‌اینکه استفاده از منابع متعدد اطلاعات باعث دقت بیشتر در کسب نتایج و اعتبار تحقیق می‌شود؛ در این رساله در جهت حل مسئله تحقیق اقدام به طرح پنج سؤال نموده‌ایم و در ترکیبی از روش‌های تحلیلی- منطقی، تاریخی و تطبیقی و میان‌رشته‌ای، به ارزیابی فرضیه‌ها پرداخته شده و پنج اصل حاکم بر حریم خانه در اندیشه اسلامی ارائه شده است؛ و در نهایت با الگوی تلفیقی میان‌رشته‌ای، نظریه نهایی رساله بیان شده است. اصولی که پس ازارزیابی فرضیه‌های تحقیق در رساله ذکر شده شامل موارد ذیل است:

  1. اصل ضرورت رعایت «اذن» ورود به حریم هر فضای خانه.

  2. اصل ضرورت پیروی سامانه فضایی خانه از الگوهای رفتاری شریعت اسلامی.

  3. اصل اجتهادی بودن ضوابط شهری مرتبط با حریم خانه بر پایه اصول شریعت .

  4. اصل تحدید حریم بصری خانه بر پایه قاعده «لاضرر».

  5. اصل منتفی بودن ضرر غیر متعارف در حریم خانه.

  کلمات کلیدی: حریم بصری خانه، قاعدۀ «لاضرر»، خانه‌های سنتی کرمان، الگوهای رفتاری شریعت ضوابط و مقررات معماری و شهرسازی.